ویتامین B12؛ اهمیت، عوارض کمبود، تشخیص و دوز

مقدمه

ویتامین B12 یکی از ضروری‌ترین مواد مغذی برای عملکرد طبیعی بدن است. برخلاف تصور رایج، کمبود این ویتامین تنها مختص وگان‌ها یا گیاهخواران نیست، بلکه هر فردی در طول زندگی ممکن است با این مشکل مواجه شود. در این مقاله بررسی می‌کنیم که چرا ویتامین B12 اهمیت دارد، کمبود آن چه عوارضی ایجاد می‌کند، چگونه می‌توان وضعیت آن را بررسی کرد، و بهترین روش‌های پیشگیری و درمان چیست.

چرا همه باید نگران ویتامین B12 باشند؟

ویتامین B12 عمدتاً در محصولات حیوانی یافت می‌شود؛ اما حتی مصرف تخم‌مرغ و لبنیات هم ممکن است نیاز بدن را برطرف نکند. از سن 50 سالگی به بعد، جذب این ویتامین در بدن کاهش می‌یابد، بنابراین مصرف مکمل برای همه افراد – چه گوشت‌خوار، چه گیاهخوار – ضروری است. حتی افرادی که گهگاهی گوشت می‌خورند (فلکستارین‌ها) نیز در معرض خطر کمبود هستند.

عوارض کمبود ویتامین B12؛ فقط خستگی نیست!

کمبود B12 می‌تواند عواقب جدی داشته باشد؛ از مشکلات عصبی تا اختلالات قلبی. در یک گزارش بالینی، خانم 47 ساله‌ای به‌دلیل رژیم گیاهخواری طولانی‌مدت، دچار روان‌پریشی شده بود و علائمش تنها با مصرف مکمل B12 برطرف شد. عوارض دیگر شامل نابینایی ناگهانی، آسیب دائمی سیستم عصبی، فلج و حتی مرگ است. این کمبود می‌تواند به شکل علائم گوارشی (نفخ، اسهال)، مشکلات خونی (کم‌خونی مگالوبلاستیک)، اختلالات شناختی (زوال عقل، آلزایمر)، اختلال نعوظ، سرگیجه، مشکلات حرکتی و افزایش خطر بیماری‌های قلبی به‌دلیل بالا رفتن سطح هموسیستئین ظاهر شود.

چه کسانی بیشتر در معرض کمبود هستند؟

• گیاهخواران و وگان‌ها
• افراد بالای 50 سال
• بیماران دیابتی که متفورمین مصرف می‌کنند
• کسانی که جراحی معده یا اختلال جذب دارند

چگونه کمبود ویتامین B12 تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص این کمبود همیشه ساده نیست. حتی اگر سطح B12 خون نرمال باشد، ممکن است کمبود عملکردی وجود داشته باشد. برای ارزیابی دقیق‌تر، آزمایش متیل‌مالونیک اسید (MMA) یا هموسیستئین انجام می‌شود. روش جدیدتر و حساس‌تر، اندازه‌گیری HoloTC است که وضعیت واقعی ذخایر B12 را نشان می‌دهد.

مکمل یا غذاهای غنی‌شده؟

برای تأمین این ویتامین می‌توان از غذاهای غنی‌شده استفاده کرد، اما این روش نیازمند مصرف منظم سه وعده غذایی با مقدار مشخص B12 است. به همین دلیل، استفاده از مکمل ساده‌تر و مطمئن‌تر است. مکمل‌های رایج شامل سیانوکوبالامین و متیل‌کوبالامین هستند که نوع اول به‌دلیل پایداری بیشتر، گزینه متداول‌تری محسوب می‌شود.

مولتی‌ویتامین کافی نیست!

برخلاف تصور، مصرف مولتی‌ویتامین جایگزین مناسبی برای مکمل اختصاصی B12 نیست؛ زیرا در ترکیب مولتی‌ویتامین‌ها، B12 ممکن است به شکل‌های غیرکارآمد تبدیل شود که به‌خوبی جذب نمی‌شوند و حتی می‌توانند اثر منفی داشته باشند.

دوز توصیه‌شده برای B12

دوز مصرف بسته به سطح اولیه و شرایط فرد تعیین می‌شود، اما معمولاً برای بزرگسالان زیر 65 سال، یا مصرف روزانه 50 میکروگرم یا هفتگی 2000 میکروگرم سیانوکوبالامین توصیه می‌شود. در سنین بالاتر، نیاز به دوزهای بالاتر وجود دارد. زنان باردار گیاهخوار نیز باید سطح B12 خود را به‌طور منظم بررسی کنند.

جمع‌بندی

کمبود ویتامین B12 یک مشکل جدی و در عین حال کاملاً قابل پیشگیری است. با انجام آزمایش‌های دوره‌ای و مصرف مکمل مناسب، می‌توان از بروز مشکلات عصبی، قلبی و شناختی جلوگیری کرد. رژیم گیاهخواری با رعایت اصول و مصرف منابع مطمئن B12، یک سبک زندگی سالم و ایمن خواهد بود.

برای دریافت مشاوره رایگان رژیم تخصصی، می‌توانید فرم مشاوره رایگان را پر کنید یا از طریق آی‌دی‌های اینستاگرام، تلگرام و واتسپ برای گرفتن وقت مشاوره اقدام کنید.

منابع

1. Langan RC, Goodbred AJ. Vitamin B12 Deficiency: Recognition and Management. Am Fam Physician. 2017;96(6):384-389.
2. Graber JJ, Sherman FT, Kaufmann H, Kolodny EH, Sathe S. Vitamin B12-responsive severe leukoencephalopathy and autonomic dysfunction in a patient with "normal" serum B12 levels. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2010;81(12):1369-71.
3. Del bo' C, Riso P, Gardana C, Brusamolino A, Battezzati A, Ciappellano S. Effect of two different sublingual dosages of vitamin B on cobalamin nutritional status in vegans and vegetarians with a marginal deficiency: A randomized controlled trial. Clin Nutr. 2019;38(2):575-583.
4. Van dusseldorp M, Schneede J, Refsum H, et al. Risk of persistent cobalamin deficiency in adolescents fed a macrobiotic diet in early life. Am J Clin Nutr. 1999;69(4):664-71.
5. Dobrozsi S, Flood VH, Panepinto J, Scott JP, Brandow A. Vitamin B12 deficiency: the great masquerader. Pediatr Blood Cancer. 2014;61(4):753-5.
6. Mirijello A, Vallone C, De cosmo S, Landolfi R, Addolorato G. Chronic diarrhea in a patient with severe vitamin B12 deficiency: a rare clinical manifestation. Scand J Gastroenterol. 2016;51(6):763-4.
7. Bhattacharjee A, Easo samuel A. Vitamin B12 Deficiency in a Patient Presenting with Dyspnea: A Case Report. Adv J Emerg Med. 2019;3(2):e19.
8. Santos AF, Rodrigues M, Abreu P, Ferreira C. Reversible parkinsonism and cognitive deficits due to vitamin B₁₂ deficiency. Neurol Sci. 2015;36(6):1031-2.
9. Wolffenbuttel BHR, Wouters HJCM, Heiner-fokkema MR, Van der klauw MM. The Many Faces of Cobalamin (Vitamin B) Deficiency. Mayo Clin Proc Innov Qual Outcomes. 2019;3(2):200-214.
10. Azenha C, Costa JF, Fonseca P. You are what you eat: ophthalmological manifestations of severe B deficiency. BMJ Case Rep. 2017;2017.
11. Rizzo G, Laganà AS, Rapisarda AM, et al. Vitamin B12 among Vegetarians: Status, Assessment and Supplementation. Nutrients. 2016;8(12).
12. Hankey GJ. B vitamins for stroke prevention. Stroke Vasc Neurol. 2018;3(2):51-58.
13. Kondo H, Binder MJ, Kolhouse JF, Smythe WR, Podell ER, Allen RH. Presence and formation of cobalamin analogues in multivitamin-mineral pills. J Clin Invest. 1982;70(4):889-98.
14. Guez S, Chiarelli G, Menni F, Salera S, Principi N, Esposito S. Severe vitamin B12 deficiency in an exclusively breastfed 5-month-old Italian infant born to a mother receiving multivitamin supplementation during pregnancy. BMC Pediatr. 2012;12:85.
15. Briani C, Dalla torre C, Citton V, et al. Cobalamin deficiency: clinical picture and radiological findings. Nutrients. 2013;5(11):4521-39.